Migranten en hun kinderen ervaren vaak uitsluiting in Nederland. Dat blijkt niet alleen uit mijn proefschrift, maar ook uit het recent verschenen rapport Is de politiek er voor iedereen? van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), waarvoor ik met collega’s zes focusgroepen met mensen met een Syrische, Turkse, Marokkaanse, Caribische en Surinaamse migratieachtergrond analyseerde.
Uitsluiting
Mensen met een migratieachtergrond ervaren regelmatig uitsluiting, van zichzelf en van anderen uit hun omgeving. Die uitsluiting ervaren ze ook in het politieke domein. Zo vertelden deelnemers van de focusgroepen dat politici waarin zij zichzelf herkennen minder serieus genomen worden en minder ruimte krijgen in de Tweede Kamer:
‘Bijvoorbeeld als je ziet hoeveel backlash een Sylvana Simons of een Azarkan krijgt. (…) Als je ziet hoe daarop gereageerd wordt, dan denk ik ook van: hoe kun je dit nog serieus nemen, de hele Tweede Kamer. Soms denk ik echt, van: ‘Het zijn gewoon een stelletje kleuters’ – en dat is nog een belediging voor de kleuters – als je ziet hoe ze met elkaar omgaan.’ (Quote uit Is de politiek er voor iedereen?)
Ze ervaren Nederland niet als een land waar hun stem gehoord wordt
Door het gevoel uitgesloten te worden, vinden mensen met migratieachtergrond het moeilijk om Nederland als thuis te beschouwen. Ze ervaren het niet als een land waar hun stem gehoord wordt.
Dat mensen met een migratieachtergrond zich geen volwaardig burger in Nederland voelen, is overigens geen verrassing. Eerder onderzoek laat zien hoe uitsluiting, deprivatie en discriminatie mensen met een migratieachtergrond het gevoel geven dat ze er niet bij (mogen) horen. Uit zowel mijn proefschrift als het SCP-onderzoek blijkt echter ook dat verwachtingen een tot voor kort onderbelichte maar cruciale rol spelen.
Barstende bubbel
De aanwezigheid van politici met een migratieachtergrond en partijen zoals BIJ1 en DENK roepen de verwachting op dat zij de belangen van mensen met een migratieachtergrond zullen behartigen.
‘Zodra het gaat over gevoelige dingen als slavernij of institutioneel racisme, wordt er minder goed geluisterd’
Voorwaarde is wel dat zij hiervoor de ruimte krijgen. Als mensen ervaren dat deze ruimte er niet is, barst de bubbel. Een respondent wijst erop dat bepaalde onderwerpen minder aandacht krijgen in de Tweede Kamer, en dat dit afhangt van wie het op de agenda zet:
‘Zodra het gaat over de gevoelige dingen uit de geschiedenis (slavernij) of de gevoelige dingen die nu spelen (institutioneel racisme), dan wordt er minder goed geluisterd. Tenzij het een ander is, bijvoorbeeld wel met een – hoe moet ik het noemen – een autochtone achtergrond, die dan hetzelfde zegt als jij. Dan wordt er sneller geluisterd naar die persoon, heb ik het idee, in de politiek.’ (Quote uit Is de politiek er voor iedereen?)
Observaties zoals deze, leiden tot frustratie over de beperkte ruimte die (bepaalde) volksvertegenwoordigers krijgen en de mate waarin er naar hen geluisterd wordt. Het vertrouwen in de Nederlandse politiek loopt hierdoor schade op, net als het idee dat de stem van mensen met een migratieachtergrond wordt gehoord en erkend.
Verwachtingen die niet matchen met de realiteit resulteren in frustratie
Op een vergelijkbare manier zijn er onder eerste generatie migranten verwachtingen over Nederland in het algemeen. Ze verwachten een open en tolerante houding onder Nederlanders, een snelle erkenning van internationale diploma’s, en toegang tot banen op niveau. Veel verwachtingen matchen niet met de realiteit, wat resulteert in frustratie.
‘Ik had niet verwacht dat ik dit soort allergie jegens buitenlanders zou ervaren, aangezien Nederland dit moderne en ontwikkelde land zou moeten zijn.’ (Quote vertaald uit Geurts, 2022)
Dergelijke ervaringen met uitsluiting leiden tot grote teleurstellingen wanneer mensen hoge verwachtingen hebben. Dit verklaart waarom juist migranten met een hogere sociaaleconomische positie of mensen met een migratieachtergrond die in Nederland geboren zijn zich minder volwaardig burger van Nederland voelen, wat bekend staat als de integratieparadox.
Migranten die minder verwachtingen hebben van Nederland ervaren minder snel teleurstelling en voelen zich sneller thuis:
‘Ik had niet echt een beeld van Nederland toen ik kwam, en ook niet echt een goed of slecht gevoel over de mensen hier. (…) Ik had geen verwachtingen eigenlijk en ging er open in.’ (Quote vertaald uit Geurts, 2022)
Niet laten barsten
Ongeacht welke partijen straks samen een regering vormen, is er de urgente opdracht om het gevoel van uitsluiting bij mensen met een migratieachtergrond weg te nemen.
De twee mogelijke scenario’s voor verbetering zijn niet eenvoudig
Een beleid dat verwachtingen en uitsluiting serieus neemt bevordert het thuisgevoel en het functioneren van de liberale democratie.
De twee mogelijke scenario’s voor verbetering zijn niet eenvoudig. Wil en kan de regering in spe met verwachtingsmanagement een realistischer beeld van Nederland tot stand brengen? Of, om nog wat groter te dromen, kan zij uitsluiting beperken en daarmee ook aan verwachtingen van mensen met een migratieachtergrond voldoen? Een belangrijke eerste stap binnen beleid is het erkennen en serieus nemen van heersende verwachtingen en ervaringen van uitsluiting onder mensen met een migratieachtergrond.
Nella Geurts is universitair docent en onderzoeker bij de afdeling Sociologie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Ze is expert op het gebied van ervaringen van in- en uitsluiting onder mensen met een migratieachtergrond in West-Europa en hoe dit van invloed is op diverse uitkomsten, waaronder politiek vertrouwen en het thuis voelen in Nederland.
Dit stuk is geschreven naar aanleiding van het ontvangen van de NSV Dissertatieprijs voor Geurts’ proefschrift Puzzling pathways: The integration paradox among migrants in Western Europe.
Foto: Yan Krukau via Pexels.com