Voor zichzelf was het al te laat, maar ze kon haar vier dochters er nog voor behoeden. Dat deed Zahra Naleie (62) uit Alphen met succes. De van oorsprong Somalische is nu het boegbeeld in de strijd tegen meisjesbesnijdenis, waar ze deze week voor is geëerd met een bijzondere koninklijke onderscheiding. “Waarom wijk je af van onze traditie, krijg je te horen.”
De jaren negentig. Oorlog in Somalië. Vele Somaliërs ontvluchtten het land en komen onder meer naar Nederland. Daar is Zahra Naleie dan net gearriveerd, ze studeert hier. Met de komst van Somaliërs maakt Nederland kennis met een nieuw fenomeen: meisjesbesnijdenis. Iets wat Naleie doet terugdenken aan de 8-jarige Zahra. Toen is zij zelf het slachtoffer geworden van vrouwelijke genitale verminking (vgv). ,,De Somaliërs hadden weinig kennis en konden niet meer terug. Dit is een taboe-onderwerp. Ik móest iets doen om het bespreekbaar te maken.
Het eeuwenoude cultuurverschijnsel is inmiddels verboden in Nederland én het is strafbaar als een in Nederland wonend meisje waar dan ook ter wereld besneden wordt. Ook bestaat er een verklaring die Somaliërs mee kunnen nemen wanneer zij op vakantie naar hun familie gaan om aan te tonen dat meisjesbesnijdenis in Nederland strafbaar is en kan leiden tot een celstraf.
Nazorg
Die prestaties zijn deels op het conto te schrijven van Naleie. Zij strijdt met noeste inzet sinds haar komst naar Nederland al tegen meisjesbesnijdenis. Ze is mede-oprichter en nu programmamanager van de Federatie van Somalische Associaties in Nederland (FSAN), een overkoepelende stichting die wordt gezien als de spreekbuis van Somaliërs in Nederland, maar ook een belangrijke adviseur is van de overheid op het vlak van meisjesbesnijdenis.
Ze coördineert voorlichtingscampagnes en samenwerkingsprojecten met onder meer de GGD, kenniscentrum Pharos en Veilig Thuis, en vecht niet alleen voor preventie van het fenomeen, maar houdt zich ook bezig met nazorg en hoe om te gaan met druk vanuit de familie.
Beschermen
,,Er is veel aandacht voor gekomen, onder meer door sociale media, waarop de gevaarlijke kant ervan wordt belicht. Meisjesbesnijdenis is een pijnvolle traditie die alleen maar gezondheidsproblemen oplevert. Bloedverlies, infecties, menstruatieproblemen, littekens, problemen tijdens het bevallen of rond seksualiteit. En dan heb je ook nog het geestelijke en psychologische. Het heeft niets met de islam te maken. In de koran komt het helemaal niet voor. Dit gaat om schending van de mensenrechten. We moeten het kleine meisje beschermen. Een kind van acht jaar heeft geen stem, de ouders zijn verantwoordelijk.”
In Nederland zijn er zo’n 41.000 vrouwen besneden, schatte Pharos in 2018, en lopen er 4.200 meisjes het risico besneden te worden. Achteroverleunen is er voor Naleie daarom niet bij: in Somalië is genitale verminking nog altijd de standaard. Gemiddeld gezien komt meisjesbesnijdenis in dit land het vaakst voor ter wereld, zo becijferde het Bevolkingsfonds van de Verenigde Naties in 2020. In dit land is 98 procent van de meisjes en vrouwen tussen de 15 en 49 jaar besneden.
Verwesterd
Er is wel een kentering gaande, merkt de activiste. ,,We zitten in een overgangsperiode van vrouwen die zeggen: wij hebben het meegemaakt, maar willen het niet voor onze dochters.”
Dat stuit op onbegrip of zelfs onderdrukking in Somalië. Zo had Naleie veel uit te leggen aan haar moeder, toen ze zei dat ze haar vier dochters absoluut niet wilde laten besnijden, iets wat bij haar en haar zussen wel was gebeurd. ,,Ze was woedend. In Somalië is het belangrijk dat je gehoorzaam bent en en respect toont voor je ouders. Maar nee is nee. Ze is verwesterd, zei ze over me. Er is ook vaak kritiek uit de gemeenschap. Waarom wijk je af van onze traditie, krijg je te horen.”
Voetinbinding
Het is dan ook niet erg verrassend dat meisjesbesnijdenis (nog) niet strafbaar is in Somalië of in andere Afrikaanse landen waar het verschijnsel veel voorkomt. Lobbyen via de overheid in Brussel en de hoop vestigen op een nieuw parlement in het West-Afrikaanse land, dat is hoe Naleie dat wel voor elkaar wil krijgen.
Maar ook in Nederland is er nog werk aan de winkel. Ze hoopt ouders van verminkte dochters voor de rechter te zien, iets wat nog maar zelden gebeurt. Soms worden meisjes, omdat de in Nederland wonende ouders dat willen, alsnog besneden bij een bezoek aan Afrika.
Om nog maar te zwijgen over de vluchtelingenstroom die in Nederland gaande is. Zo zijn er de laatste jaren veel Eritreeërs naar Nederland gekomen die ook nauwelijks wisten dat genitale verminking hier is verboden. ,,Het is een kwestie van een lange adem, maar ik hoop dat in 2030 deze vorm van kindermishandeling helemaal weg is. Weduweverbranding in India of de Chinese voetinbinding, twee andere pijnvolle culturele gebruiken, zijn ook met succes uitgebannen.”
En sinds maandag heeft Naleie, ook oma van twee, nóg meer energie om haar krijgstocht voort te zetten. Dat heeft alles te maken met haar koninklijke onderscheiding, die ze van burgemeester Liesbeth Spies kreeg. Naleie is benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Dat is de op drie na hoogste ridderorde van Nederland. Hij wordt opgespeld bij mensen die vanwege hun bijzondere verdiensten vaak een landelijke of zelfs internationale uitstraling hebben.
Die kreeg ze niet alleen vanwege haar inspanningen namens FSAN. Naleie zette zich ook in voor End-FGM, een overkoepelende organisatie van 30 Europese organisaties in 14 Europese landen die samen tegen de besnijdenis vechten en nazorg bieden aan vrouwen in Europa die dit hebben ondergaan. Het is niet haar eerste bekroning: in 2009 is ze door Jet Bussemaker, toenmalig staatssecretaris voor het ministerie van VWS, samen met drie andere Afrikaanse Nederlanders benoemd tot ambassadeur is de strijd tegen vrouwenbesnijdenis.
Naleie, die in 2003 Lisse voor Alphen verruilde en ook Somalische taalles geeft op een basisschool in de buurt, is erg trots op haar onderscheiding. ,,Het is een grote waardering en erkenning. Het kwam totaal onverwachts. Mijn dochters lokten me met een smoes naar gemeentehuis. Een fotoshoot, haha. Hij krijgt een mooie plek.”
