Een tijd geleden zat ik te pauzeren na een intense studiesessie aan de universiteit. Ik was aan het babbelen met vrienden, toen plots een niet zwarte vent, die ik nauwelijks kende, me vroeg of ik gukuna ondergaan had. Ik sloeg mijn ogen omhoog en weigerde te antwoorden. Deze anecdote dateert uit 2017.
In die periode werd er veel gepraat over een reportage van TV5 Monde over sexualiteit in Rwanda. L’eau sacrée(Het Heilige Water) is een documentaire die belooft de geheimen van het Rwandese volk over vrouwelijke zaadlozing te ontsluieren. In deze reportage leert men ook over het bestaan van gukuna, een traditie die totaal onbekend is bij het grote publiek.
Gukuna is een praktijk uit het gebied van de Grote Meren, die erin bestaat de kleine schaamlippen van de vulva uit te rekken om ze aldus prominenter te maken. De aldus vervormde schaamlippen zouden de smering bij seksuele relaties vergemakkelijken.
De vrouwelijke genitale verminkingen zijn interventies gericht op het wijzigen of beschadigen van de geslachtsdelen van een vrouw of een meisje, zonder medische reden. De vrouwelijke genitale verminkingen vormen een schending van de fundamentele rechten van meisjes en vrouwen.
Wanneer men over deze verminkingen spreekt, wordt meestal gewezen op totale of gedeeltelijke verwijdering van de externe geslachtsorganen. De VN klasseert de verlenging van de kleine schaamlippen ook als een vorm van vrouwelijke genitale verminking.
Over het algemeen zijn deze verminkingen een gevolg van zeer verankerde sociale normen. Vrouwen worden aangemoedigd deze geweldplegingen te herhalen teneinde door de gemeenschap erkend te worden.
In het boek Sexualité et rites en Afrique van Gaspard Musabyimana wordt gukuna onderscheiden van andere vormen van verminking, omdat gukuna verondersteld wordt het genot op te drijven maar ook omdat het een overgangsritueel is dat uitgevoerd wordt over een lange tijdsperiode. Gukuna zou daarom minder pijnlijk en traumatisch zijn dan een besnijdenis. Volgens deze auteur zouden vrouwen geen enkel psychologisch of fysiek lijden aan deze behandeling overhouden.
Tienvoudig plezier?
De vraag over gevoelens blijft moeilijk te beantwoorden. Vrouwen die gukuna ondergingen, hebben nooit seksuele relaties gehad met een intact geslachtsorgaan. In dergelijke omstandigheden is het moeilijk vast te stellen of gukuna al dan niet een impact heeft op het libido.
Ligt de familie-eer in de broekjes van haar dochters?
In al deze gebruiken blijft eer een centraal gegeven, of men nu een vrouw verplicht om maagd te blijven tot haar huwelijk, haar een besnijdenis oplegt of haar verplicht om haar schaamlippen uit te rekken. De sociale druk is enorm. Mannen kunnen zelfs een huwelijk afzeggen indien de vrouw dit gebruik niet heeft gerespecteerd. In de Rwandese cultuur is gukuna een verplichte overgangsrite voor vrouwen.
Ik vraag me af waarom het altijd vrouwen moeten zijn die onderworpen horen te worden aan specifieke verwachtingen? Waarom is de vorm van de penis nooit een discriminerend criterium wanneer die door een vrouw wordt beoordeeld?
“Voor Rwandezen is de penis reeds natuurlijk ‘gekleed’, zodat sommigen daarover zeggen: “Wat God ons schonk moeten we zo bewaren”. Dan kan men ook zeggen dat de natuur – of God – aan een man schenkt wat de vrouw enkel langsheen de cultuur krijgt.
Er is hier met andere woorden sprake van een onderscheid tussen man en vrouw die als vanzelfsprekend wordt beschouwd maar ook als het fundament van een ongelijkheid: “Om volwaardig tot het sociale lichaam te behoren (als echtgenote en moeder) moet het lichaam van de vrouw cultureel behandeld en gekneed worden, terwijl het lichaam van de man reeds van nature volledig klaar is”.
Meisjes zonder stem
Het is boeiend om te zien wie precies geviseerd wordt door deze rites: meisjes tussen 9 en 15 jaar oud, die niets te zeggen hebben. Ze kunnen hun instemming niet geven want het zijn nog kinderen. Trouwens, in de documentaire over het “heilige water” komen meisjes niet eens aan het woord. In de Rwandese maatschappij, zoals in de meeste maatschappijen, hebben jonge meisjes heel weinig inspraak. Ze worden voortdurend het zwijgen opgelegd.
Dit gebruik verhindert kinderen vrij te zijn en naar eigen goeddunken over hun lichaam te beschikken. Hun lichaam verwordt tot een object van de gemeenschap, het is niet meer persoonlijk en individueel. Dit is een ware indringing in hun intimiteit.
Ik eindig met de zachte woorden van blogster Axelle: “De intimiteit van kleine zwarte meisjes hoort enkel toe aan de kleine zwarte meisjes zelf. NIEMAND anders betaamt het hier in tussen te komen (zelfs niet vrouwen van de eigen familie!), vooral wanneer deze “interventie” onder het mom van “traditie” meisjes enkel en alleen voorbereidt om “goede” echtgenotes te worden!
