Informele schulden zijn een groeiend probleem, signaleren schuldhulporganisaties en deskundigen. Nederlanders met een migratieachtergrond, met name Marokkaanse en Syrische Nederlanders, hebben relatief vaak zulke schulden bij familieleden en vrienden.
Charlotte Huisman13 oktober 2022, 05:00
Hulpverleners van het Nationaal Zakat Fonds, dat donderdag zijn rapport presenteert over onzichtbare armoede onder moslims in Nederland, zien onder meer veel problemen bij Syrische statushouders die geld hebben geleend bij hun familie, bijvoorbeeld voor hun vlucht. ‘Zij voelen een grote druk om de lening snel terug te betalen, terwijl ze vaak nauwelijks kunnen rondkomen’, zegt sociaal werker Nora el Abdouni.
Het fonds vreest dat meer mensen bij familie en vrienden gaan lenen nu de kosten voor levensonderhoud oplopen. Daarom pleiten hulporganisaties voor meer voorlichting over de risico’s van informele schulden. Binnen sommige migrantengemeenschappen wordt een grotere afstand ervaren tot de Nederlandse instanties. Zij zoeken eerder hulp in eigen kring en stappen niet zo gemakkelijk naar een bank. Daarom zou de drempel voor de schuldhulpverlening omlaag moeten.
Schulden zijn ook oorzaak van ruzie binnen families
Leningen kunnen ook leiden tot onmin binnen de familie, zegt Habib El Kaddouri, coördinator van het Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders (SMN) dat met andere organisaties de Alliantie Vrijwillige Schuldhulp vormt. ‘Jonge mensen lenen bijvoorbeeld geld van familie voor een bruiloft die eigenlijk boven hun budget ligt of iemand in geldnood klopt bij zijn familie aan. Degene die zo’n verzoek krijgt voelt zich vaak verplicht geld te geven. Maar als zo’n lening niet wordt terugbetaald, kan dat ruzies veroorzaken binnen families.’Nadja Jungmann, bijzonder hoogleraar Schuldenproblematiek bij de Universiteit van Amsterdam en lector Schulden en Incasso bij de Hogeschool Utrecht, pleit daarom voor meer aandacht voor de risico’s van informele schulden, die ‘relaties kunnen gijzelen’. ‘Veel mensen voelen een enorme druk van ouders, broers en zussen, vrienden, tantes en ooms om een lening terug te betalen.’ Jungmann hoort hierover van schuldhulpverleners, maar de omvang het probleem is onbekend. Er is tot nog toe geen onderzoek naar gedaan.
In de Toeslagenaffaire spelen informele schulden ook een rol
Ook bij het afwikkelen van de Toeslagenaffaire spelen informele schulden een rol. Veel door deze affaire gedupeerde ouders hebben geld geleend bij familie en vrienden, toen zij in financiële problemen kwamen. Omdat deze schulden vaak niet zijn vastgelegd, kunnen ze lastig worden meegenomen in de hersteloperatie die nu voor de slachtoffers is opgetuigd.
Informele schulden passen alleen in een schuldenregeling als ze formeel zijn vastgelegd, bijvoorbeeld bij een notaris, zegt Jungmann. ‘Maar dat kan ongemakkelijk voelen en het kost geld. Zo’n bewijs van een lening is ook belangrijk bij terugbetaling, omdat de Belastingdienst anders zou kunnen denken dat het een schenking betreft. Nadeel van het vastleggen is dat het risico bestaat dat die schuld aan de familie deels kan worden kwijtgescholden bij een schuldenregeling.’
Familie moet een betere plek krijgen in de schuldhulpverlening
Er moet daarom volgens Jungmann een ethische discussie gevoerd worden aan welke schulden bij een schuldenregeling voorrang wordt gegeven. ‘Als geld is geleend van een moeder die leeft van alleen een AOW-uitkering, dan lijkt dat iets anders dan een schuld aan een energiebedrijf. Je zou kunnen regelen dat schulden aan familie een betere plek krijgen in de schuldenregeling. Maar dan zou een energieleverancier bijvoorbeeld kunnen zeggen: waarom krijgt die schuldeiser wel zijn geld terug en ik niet? Daarover moet worden nagedacht.’
De Alliantie Vrijwillige Schuldhulp, waarin onder meer Humanitas, het Leger des Heils en het Inspraakorgaan Turken in Nederland zitten, vindt dat er snel werk moet worden gemaakt van het verlagen van de drempel voor de schuldhulpverlening. ‘Wij zien onder de hele bevolking het wantrouwen tegen de overheid toenemen, dat baart ons zorgen’, zegt voorzitter Hans den Hertog. ‘Daarbij is er schaamte over schulden. We moeten lokaal, via sleutelfiguren en op plekken waar mensen samen komen, de migrantengroepen beter gaan bereiken.’
